Στο σημερινό δημοψήφισμα έγκρισης του νέου Χιλιανικου Συντάγματος προς αντικατάσταση του Συντάγματος Πινοσετ περιλαμβάνονται εκατοντάδες παρεμβάσεις και μεταρρυθμίσεις που, όχι άδικα, χαρακτηρίζουν το νεο Χιλιανό Σύνταγμα ως το πλεον προοδευτικό στον κόσμο από εφημερίδες όπως πχ ο Guardian.
Oι σημαντικότερες αλλαγές ομαδοποιούνται σε 7 κατηγορίες:
Η πιο ορατή αλλαγή στη συνταγματική δομή της Χιλής είναι το τέλος της Άνω Βουλής ως νομοθετικού σώματος με δικαίωμα βέτο σε νομοθετήματα της Κάτω Βουλής, το οποίο θα αντικατασταθεί από ένα «Επιμελητήριο των Περιφερειών».
Η αλλαγή υποκινήθηκε από την αίσθηση ορισμένων συντακτών ότι η Χιλιανή Γερουσία είναι μια ελιτίστικη αίθουσα όπου οι μεταρρυθμίσεις έτειναν να λιμνάζουν ή να προωθούνται ανάλογα με τα συμφέροντα εξωθεσμικων. Πολλοί από τους συντάκτες του συντάγματος ήθελαν ένα ενιαίο σώμα, το οποίο θα μπορούσε να εγκρίνει νομοθεσία πιο αποτελεσματικά, ενώ άλλοι παραπονέθηκαν ότι αυτό θα διέβρωνε τους ελέγχους στην εξουσία. Ο συμβιβασμός που προέκυψε ήταν ο «ασύμμετρος διμερισμός»—μετατροπή της Γερουσίας σε ένα κάπως μειωμένο σώμα σε ισχύ, που εκπροσωπεί κυρίως τις περιοχές της Χιλής.
2. Αποκέντρωση εξουσίας
Η αποκέντρωση είναι μια μακροχρόνια απαίτηση στη Χιλή, όπου η ισχύς είναι ασυνήθιστα συγκεντρωμένη στην πρωτεύουσα παρά το γεγονός ότι η χώρα εκτείνεται σε 2.600 μίλια από άκρη σε άκρη. (Μέχρι το 2021, οι περιφερειακοί κυβερνήτες διορίζονταν από την κεντρική κυβέρνηση, δεν εκλέγονταν.) Το νέο σχέδιο συντάγματος προτείνει να ικανοποιηθεί αυτή η απαίτηση, παρέχοντας νέες εξουσίες σε περιφέρειες, κοινότητες και περιοχές γηγενών ιθαγενών.
Οι συντηρητικοί φοβούνται για την ακεραιότητα του κράτους, αναρωτιούνται εάν το κεντρικό κράτος θα διατηρήσει την εξουσία στις αυτόχθονες περιοχές. Αυτή η ανησυχία διαμορφώνεται σε ένα πλαίσιο επιδείνωσης της κατάστασης ασφάλειας στις κατ εξοχήν αυτόχθονες νοτιοκεντρικές περιοχές Araucanía και Biobío, όπου οι θανατηφόρες συγκρούσεις για τα δικαιώματα της γης και την εξορυκτική χρήση φέρνουν αντιμέτωπες τις αυτόχθονες ομάδες εναντίον των δασοκομικών και μεταλλευτικών εταιρειών και τις εταιρείες διαχείρισης του νερού.
Η ιδέα των φορολογικών εξουσιών για τις περιφέρειες εκνευρίζει ορισμένους, οι οποίοι σκέφτονται πώς ορισμένες επαρχίες της Αργεντινής εξέδωσαν το δικό τους νόμισμα κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2001 και έκτοτε έχουν συσσωρευτεί σε αυτές μεγάλα ποσά χρέους . Αλλά εν μέρει για αυτόν τον λόγο,, το προς έγκριση νέο Σύνταγμα ορίζει ότι η νομοθεσία που επιτρέπει την εφαρμογή αυτονομίας στην φορολογία θα περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τις συνθήκες υπό τις οποίες οι περιφέρειες θα μπορούν να αναλάβουν χρέος, παρά το γεγονός ότι θα μπορούν να εκδίδουν τοπικό νόμισμα μη παραγόμενο από δάνεια.
3. Μια κοινωνικά και περιβαλλοντικά συνειδητή νέα κατάσταση
Το νέο Σύνταγμα περιγράφει τη Χιλή ως «κοινωνικό κράτος» και αναφέρει ότι το κράτος θα παρέχει υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης και θα εξασφαλίσει στέγαση και ποιοτική εκπαίδευση. Στη φύση αναγνωρίζονται επίσης δικαιώματα και νέα κρατικά όργανα πρόκειται να αναλάβουν το έργο της προστασίας της.
Είναι μια σαφής απομάκρυνση από την αρχή της επικουρικότητας που ενσωματώνεται στο σύνταγμα Πινοσετ, η οποία προβλέπει ότι το κράτος αποφεύγει τη συμμετοχή σε τομείς που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει ο ιδιωτικός τομέας. Οι εφαρμογές αυτής της αρχής στην υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση καθιστούν τον χάρτη του 1980 ένα από τα πιο συντηρητικά συντάγματα στον κόσμο.
Κανείς δεν αμφισβητεί ότι το σχέδιο συντάγματος θα αύξανε το μέγεθος και την εμβέλεια του κράτους της Χιλής, καθώς παρέχει περισσότερες υπηρεσίες στους πολίτες και αναλαμβάνει πιο εξέχοντα ρυθμιστικό ρόλο σε περιβαλλοντικά ζητήματα. Αλλά οι παρατηρητές διαφωνούν για το πόσο ακριβώς θα επεκταθεί και πώς αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει το επιχειρηματικό κλίμα της χώρας. Η απάντηση εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίο το σύνταγμα, εάν ψηφιστεί, θα εφαρμοστεί για την εφαρμογή της νομοθεσίας εξειδίκευσης των αρχών του.
«Θα έχουμε τη δημιουργία μιας ολόκληρης δέσμης νέων ιδρυμάτων που θα είναι δαπανηρή η διαχείριση», δήλωσε η Paula Schmidt, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο των Άνδεων, επικαλούμενη φόβους για τις δημοσιονομικές επιπτώσεις. Άλλοι όμως θεώρησαν τη μετατόπιση ως μια πιθανή ευκαιρία δεδομένης της αυξανόμενης εστίασης σε περιβαλλοντικά, κοινωνικά και ζητήματα εκδημοκρατισμού-διαφανειας που θα έχουν ευνοϊκή επίδραση σε πραγματικές επενδύσεις και όχι, όπως μέχρι σήμερα, σε ληστρικές αποικιακού τύπου.
Η Χιλή, με αυτές τις συνταγματικές ρυθμίσεις δεν θα είναι ποτέ όπως πριν από την εξέγερση του 2019. Αυτό σηματοδοτεί έναν κόσμο που τελείωσε και όσοι είναι πιο ικανοί να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες θα δουν ότι υπάρχουν καλές επιχειρηματικές ευκαιρίες. Όμως σε καλά καθορισμένους κανόνες που θα πρέπει να έχουν την έγκριση των κοινωνιών που θα εφαρμοστούν.
4 Για την εξόρυξη
Πολλοί επενδυτές ανακουφίστηκαν όταν μια πρόταση απέτυχε να αλλάξει το τρέχον μοντέλο παραχώρησης μεταλλευμάτων της Χιλής, που ενσωματώθηκε στο σύνταγμα του 1980, σε ένα σύστημα προσωρινών, ανακλητών αδειών . Αλλά η έλλειψη συγκεκριμένης γλώσσας που να διέπει την εξόρυξη στον προς έγκριση νέο συνταγματικό χάρτη θα μπορούσε να σηματοδοτήσει μια ριζική αλλαγή στο ρυθμιστικό περιβάλλον - αν και τα ακριβή περιγράμματα θα παραμείνουν ασαφή εν αναμονή της νομοθεσίας εφαρμογής. Πάλι εδώ καθοριστικός ο ρόλος της αποκέντρωσης και της νομοθετικής διαδικασίας, αφού μπορεί έτσι να υπερκεραστει η βαθειά διάβρωση του Χιλιανού δικαστικού σώματος, που μέχρι σήμερα είχαν πλήρη εξουσία επί αυτών των αδειοδοτήσεων ανεξέλεγκτα. Πλήρως όμως ελεγχόμενα από ξένες πολυεθνικές εταιρείες αφού η κάθε.μια έχει και την δική της ομάδα στο "ανεξάρτητο" δικαστικό σώμα.
Υπάρχει ένας γενικός κανόνας (στο ισχύον σύνταγμα) ότι κάθε ουσία ή ορυκτό είναι διαθέσιμο για παραχώρηση και μόνο μερικά από αυτά προορίζονται για το το σχέδιο συντάγματος αφήνει αυτό να καθοριστεί από κανονικά καταστατικά πλαίσια οριζόμενα από την νομοθεσία. Το σύστημα παραχώρησης μπορεί να διατηρηθεί ή να αντικατασταθεί από ανακλητές άδειες—και αυτοί οι κανόνες θα μπορούσαν να αλλάξουν με το νέο σύστημα όπου απουσιάζει η Γερουσία, ενισχύονται οι περιφέρειες και δεν υπάρχει και το ανεξέλεγκτα των δικαστικών αποφάσεων.
Μια συγκεκριμένη αλλαγή αφορά και τους όρους αποζημίωσης για τις απαλλοτριώσεις. Το ισχύον σύνταγμα καθορίζει την «πραγματική ζημιά» -την αγοραία αξία, περισσότερο ή λιγότερο- ως πρότυπο για τον καθορισμό του ποσού της αποζημίωσης, ενώ το νέο σχέδιο το άλλαζε σε μια «δίκαιη τιμή», ένα πρότυπο που θεωρείται πιο ανοιχτό σε κατά τη διακριτική ευχέρεια του δικαστή με βάση την περιφερειακή νομοθεσία, Σε αντίθεση με το ισχύον σύνταγμα, δεν υπάρχει προεπιλεγμένος κανόνας για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να χορηγείται αποζημίωση εάν τα μέρη δεν μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνία σε περιπτώσεις κρατικοποιησεων.
5. Μεγαλύτερο βάρος στα ιθαγενή ζητήματα
Μια πτυχή του νέου συντάγματος που προσέλκυσε ιδιαίτερη προσοχή είναι οι διατάξεις που ασχολούνται με νομικά ζητήματα και ζητήματα γης για τους αυτόχθονες πληθυσμούς. Το νέο σύνταγμα ορίζει τη Χιλή ως πολυεθνικό κράτος και προτείνει να εξεταστεί το εθιμικό δίκαιο για τους αυτόχθονες πληθυσμούς, γεγονός που έχει προκαλέσει κριτική ότι προβλέπει ένα παράλληλο σύστημα δικαιοσύνης ή ειδική μεταχείριση.
Οι προβλεπόμενες ρυθμίσεις θεωρούνται πιο προοδευτικές από τις αντίστοιχες ρυθμίσεις που ισχύουν στον Καναδά και την Νεα Ζηλανδία.
6. Αλλαγές στα δικαιώματα νερού
Η Χιλή ήταν η μόνη χώρα που κήρυξε το νερό ιδιωτική ιδιοκτησία στο σύνταγμά της και το εξαιρετικά ιδιωτικοποιημένο σύστημα δικαιωμάτων του νερού ήταν συνεχές πεδίο διαμαρτυρίας το 2019. Με τις συνθήκες ξηρασίας να έχουν διαρκέσει για περισσότερο από μια δεκαετία, το ζήτημα του νερού έχει πάρει νέα Επείγουσα ανάγκη καθώς η πρωτεύουσα εισάγει ένα πρόγραμμα δελτίων , οι λίμνες έχουν στερέψει και η χρήση του νερού από εξορυκτικές βιομηχανίες όπως η εξόρυξη και η δασοκομία είναι ολοένα και πιο αμφιλεγόμενη.
Το νέο σχέδιο συντάγματος δηλώνει μεν εισπραττόμενα τα σημερινά δικαιώματα των ιδιωτών επί του νερού —χονδρικά αλλά ως «μη πωλήσιμα». Αυτό σημαίνει πρακτικά τον μηδενισμό της αξίας των αδειών που τους παραχώρησε το καθεστώς Πινοσέτ και την ανάληψη της ευθύνης διαχείρισης του νερού από τις περιφέρειες. Και μάλιστα χωρίς αποζημίωση. Πλήρης ως προς αυτό η ανατροπή του πιο σκληρού νεοφιλελεύθερου όρου του Συντάγματος Πινοσετ, που και ως προς το θέμα "νερό" δημιούργησε μη βιώσιμα συστήματα και τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες
7. Προχωρώντας πέρα από την ισότητα των φύλων
Οι υπερασπιστές του σχεδίου συντάγματος σπεύδουν να υποστηρίξουν ότι οι περισσότερες από τις διατάξεις του εγγράφου δεν είναι ριζοσπαστικά πειράματα και έχουν προηγούμενα σε συντάγματα σε όλο τον κόσμο. Αλλά από ένα σημείο, είναι πρόθυμοι να αναγνωρίσουν ότι αυτό το έγγραφο προχωρά περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο: την ισότητα των φύλων. Το σχέδιο συντάγματος ορίζει την απόλυτη ισοτιμία στις αμοιβές αλλά και ότι όλοι οι δημόσιοι θεσμοί —από υπουργεία έως ημιδημόσιες επιχειρήσεις— έχουν τουλάχιστον το 50% των μελών τους να είναι γυναίκες, που σημαίνει ότι οι άνδρες μπορούν να είναι μειοψηφία, αλλά οι γυναίκες δεν μπορούν. Αυτό πηγαίνει περισσότερο από νόμους σε μέρη όπως το Μεξικό που επιβάλλουν ακριβή ισοτιμία 50-50 στο νομοθετικό σώμα και σε άλλα κρατικά όργανα.
Άντε καλή επιτυχία στους Χιλιανους σήμερα (σε μια μάχη που οι δημοσκοπήσεις πάλι δείχνουν ότι θα κριθεί στον πόντο), για να παίρνουμε και εμείς σειρά κάποτε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου